Gerda was prostituee. Ze werkte in Amsterdam. Ze was net 21 geworden, toen haar lichaam werd gevonden in de Groenewoudsetocht bij Zeewolde. Een jachtopziener zag op 25 juli 1984 een zwarte zak in het water liggen. Hij schakelde de Rijkspolitie in. "We kwamen bij het riet terecht, en kort daarop het water. En daar lag het stuk plastic met het lichaam erin", vertelt Pieter Wiersinga. Hij werkte bij de Rijkspolitie en was er als piketofficier bij toen de zak uit het water werd gehaald. "Dat is indrukwekkend, zoals waterlijken dat altijd zijn. Het was warm weer. Het lichaam zat in een plastic zak. Dat vergaat heel erg. Dat is naar, vervelend."
''Daar ben je altijd van onder de indruk. Dat het ooit een mens is geweest'', Pieter Wiersinga, oud-officier Rijkspolitie
Gerda was naakt toen ze werd gevonden. De zwarte zak was omwikkeld met ijzerdraad en verzwaard met een steen. Haar lichaam lag waarschijnlijk al een tijd in het water, gedumpt bij het piepjonge Zeewolde. Volgens Wiersinga was de plek waar de jonge vrouw werd gevonden, zeker in die tijd, een ideale plek om een lichaam achter te laten. Je kon er vanuit Amsterdam bijna ongezien komen.
De plek is waarschijnlijk een jaar eerder ook al gebruikt door de dader. In de zomer van 1983 werd in de Groenewoudsetocht op eenzelfde manier het dode lichaam van Birgit Veit gevonden. Ook deze vrouw werkte als prostituee in Amsterdam.
"Je krijgt hier echt wel het idee dat één dader verantwoordelijk is voor twee zaken", vertelt Rob Boon van het Cold Case Team Midden Nederland. "Dat is wel bijzonder natuurlijk. Dan heb je het over de zaak Brigit en de zaak Gerda in 1983 en 1984. En ja, als je twee zegt: dan zeg je wellicht ook meer. Dat weten we op dit moment niet. Maar dat geeft je wel twijfels. Wat voor figuur is hier nu bezig geweest?"
''We weten dat er in de Flevopolder wel vaker lichamen zijn gevonden. Maar we kunnen op dit moment nog niet zeggen: dit hoort bij de zaak van Gerda en Birgit'', Rob Boon, Cold Case Team Midden Nederland
"De rechercheurs dachten: dat kan met elkaar te maken hebben", herinnert Wieringa zich. "Dat zou een seriemoordenaar kunnen zijn. Of iemand die in ieder geval de gewoonte heeft om prostituees mee te nemen. En ze dan van het leven te beroven en hier te dumpen. Omdat dat de vorige keer goed beviel en het nog steeds niet is ontdekt."
Het graf van Gerda:
Terwijl de politie bezig is met een grootschalig onderzoek, wordt Gerda Merchel begraven op de net geopende lege begraafplaats van Zeewolde. Haar graf is het tweede graf, na een herbegrafenis. Haar familie wil niet bij de begrafenis zijn. Die wordt alleen bijgewoond door een paar mensen van de politie. "Dat was een trieste bijeenkomst. Omdat je je realiseert dat iemand op die manier aan haar einde is gekomen", vertelt Wiersinga, die aanwezig was bij de begrafenis. "In alle triestigheid, alle onzekerheid en alle verdriet dat ze misschien heeft gehad. En dan op zo'n manier begraven worden, zonder de mensen die je kent. Dat éne graf. Ook daar weer in je uppie. Zo moet het eigenlijk niet gaan: Overal alleen.”
Heroïneverslaving
Gerda is geboren in Nieuwenhagen in Limburg en groeide op in Geilenkirchen, net over de grens in Duitsland. Een drugsverslaving zorgt ervoor dat ze daar vertrekt. "Er is destijds ook met familie gesproken", weet Rob Boon van het Cold Case team. "We weten van haar dat ze is opgegroeid in Duitsland en dat ze op enig moment verslaafd is geraakt, aan met name heroïne. Daardoor kwam ze in de financiële problemen en belandde ze uiteindelijk in de prostitutie. Dat heeft ze in de eerste plaats gedaan in Heerlen, vlak aan de Duitse grens. En uiteindelijk is ze in Amsterdam terechtgekomen."
Net als Birgit Veit, die uit Stuttgart kwam, werkte Gerda in de buurt van de Lange Niezel in Amsterdam. Door haar verslaving was ze mogelijk vatbaar voor criminelen. "Dat is me echt bijgebleven. De zelfkant van de wereld, waarin meiden echt niets anders kunnen vanwege hun verslaving", vertelt Wiersinga. "Die gewoon zo gruwelijk worden uitgebuit, door mannen die daar zitten te loeren in die omgeving. Zo van: Wie zit er het dichtst bij, wie heeft het geld nodig. Wie moet nu gaan scoren. En dan proberen ze natuurlijk daar een afspraak mee te maken. Ik kan me voorstellen dat die meiden alles willen doen, om maar wat geld te krijgen. Want die meiden kunnen gewoon niet anders. Die hebben dat tientje op dat moment gewoon nodig. Als ze dat tientje maar krijgen."
De Lange Niezel in 1984 (afbeelding uit Televisier Magazine):
Er was veel geweld tegen prostituees in die tijd. Toch snapte Rebecca, die Gerda en Birget beiden kende, niet waarom zij vermoord zijn. Dat vertelde zij destijds in Televizier Magazine: "Birgit was een heel rustig, stil meisje. En schuw. Het waren heel lieve meisjes. Er was geen reden om ze hard aan te pakken of zo."
Het is voor de politie ook een raadsel waarom juist Gerda en Birgit zijn vermoord. Met 25 man werkte het Recherchebijstandsteam maandenlang aan de zaak, voornamelijk in Amsterdam. Daar werd het publiek ook om tips gevraagd. De gouden tip was 25.000 gulden waard. Er kwamen wel verdachten in beeld, maar er kwam geen doorbraak.
"Er zijn destijds twee mannen als verdachte aangemerkt", vertelt Boon. Dat gebeurde naar aanleiding van tips. "Een van de mannen zou als laatste zijn gezien met Gerda, vlak voordat ze verdween uit het Amsterdamse circuit. Daarom is hij ook aangehouden en uitgebreid gehoord. Maar dat heeft geen bewijs opgeleverd, dus die meneer is weer weggestuurd. En zo is er ook een tweede tip geweest. Eigenlijk een soortgelijk verhaal."
''De gouden tip is nooit gekomen'', Rob Boon, Cold Case Team Midden Nederland
Na ongeveer 4 maanden liep het spoor dood. Een gouden tip is er niet binnengekomen en er valt niets meer te onderzoeken. "Op een gegeven moment ben je uitgerechercheerd", zegt Wiersinga. "Dan kom je niet meer verder. En dan houden één of twee mensen het nog bij. Maar dan gaat het voorlopige dossier dicht, want er zijn ook andere zaken die hun aandacht verdienen. Het leven gaat door. Zo werkt het.”
De politie begon het onderzoek al met weinig informatie, zegt Boon: "Vaak kun je in moordzaken nog wel een motief bepalen. En als je een motief hebt, kom je ook wel richting een dader. In deze zaak weten wij het eigenlijk helemaal niet. Op het lichaam zag je ook eigenlijk geen letsel.”
Zaak is verjaard
37 jaar later is de zaak nog steeds niet opgelost. De moord op Gerda is verjaard. Dit betekent dat de dader niet meer vervolgd kan worden. Tegenwoordig kunnen moordzaken niet meer verjaren, maar de zaak van Gerda valt niet onder die regeling.
Dat kan er ook voor zorgen dat er nu alsnog een doorbraak komt. "Het kan zijn dat iemand meer van deze zaak weet", vertelt Boon. "Sterker nog... Die het misschien gedaan heeft. En die daar wellicht ook een bepaalde wroeging bij heeft en zich er niet fijn bij voelt. Dat kan ik mij voorstellen. Dus dan kan dit het moment zijn, om je verhaal te vertellen tegen ons. We kunnen dan de nabestaanden antwoorden geven, maar voor de dader heeft het geen juridische consequenties meer."
Wiersinga hoopt ooit nog een keer te zien dat de zaak is opgelost: "Daar ben je dan genoeg politieagent voor, ook al ben je met pensioen. Het zou wel mooi zijn voor iedereen. Vanwege alle energie die we er zelf in hebben gestoken, maar vooral voor de nabestaanden. Die kunnen vragen hebben, waar alleen de moordenaar het antwoord op kan weten. Hoe ging het dan? Hoe was ze? Dat zijn vraagtekens die bij nabestaanden over het algemeen leven. En er is er maar één die daar antwoord op kan geven."
085-0640737